Sıralı erişim ( Iterable )

Iterable objeleri dizilerin genelleştirilmiş halidir. Bu her objenin for..of döngüsünde kullanılmasına olanak verir.

Diziler zaten tekrarlanabilirdir. Fakat sadece diziler değil, karakter dizileri de tekrarlanabilir.

Sıralı erişim JavaScript çekirdeğince oldukça fazla kullanılır. Varolan operatörler ve metodların birçoğu buna bel bağlar.

Symbol.iterator

Sıralı erişimin matığını en iyi şekilde kendimiz bir tane yaparak anlayabiliriz.

Örneğin bir objeniz var, dizi değil, fakat for..of için uygun duruyor.

Örneğin aralik objesi iki sayı arasını tanımlasın.

let aralik = {
  baslangic: 1,
  bitis: 5
};

// for..of 'un
// for(let sayi of aralik) ... sayi=1,2,3,4,5 şeklinde çalışmasını istiyoruz.

aralik'e sıralı erişim yapabilmek ( for..of ile çalıştırabilmek ) için Symbol.iterator isminde bir metoda sahip olması gerekmektedir. ( özel bir sembol)

• for..of başladığında, bu metod çağırılır ve eğer bulunamazsa hata verir.
• metod iterator döndürmelidir. ( Sıralı erişim objesi) bu obje next metoduna sahip olmalıdır.
• for..of bir sonraki değeri istediğinde next() metodu çağırılacaktır.
• next() metodu sonrasında {done:Boolean, value:any}, done = true dönerse sıralı erişimin bittiği anlaşılır. Aksi halde value yeni değer olacaktır.

Aşağıda aralik fonksiyonunun uygulamasını görebilirsiniz:

let aralik = {
  baslangic: 1,
  bitis: 5
};

// for..of çağırıldığında doğrudan aşağıdaki metod çağırılır.
aralik[Symbol.iterator] = function() {

  // 2. geriye sıralı erişim elemanı döndürür:
  return {
    current: this.baslangic,
    last: this.bitis,

    // 3. next() is called on each iteration by the for..of loop
    // for..of her defasında next() metodunu çağırır.
    next() {
      // 4. bu metod geriye şu şekilde obje döndürmeli {done:.., value :...}
      if (this.current <= this.last) {
        return { done: false, value: this.current++ };
      } else {
        return { done: true };
      }
    }
  };
};

// çalışması!
for (let num of aralik) {
  alert(num); // 1, then 2, 3, 4, 5
}

Bu kod için bir tane çok önemli problem mevcuttur:

• aralik fonksiyonunun kendisi next() metoduna sahip değildir.
• Bunun yerine, diğer bir obje, aralik[Symbol.iterator]() ile yaratılmaktadır ve bu sıralı erişimi sağlar.

Bundan dolayı sıralı erişim objesi aslında sıralı erişilecek objeden farklıdır.

Teknik olarak aralik içerisine bu metodu yazarak kodu daha sade yapabiliriz.

Aşağıdaki gibi:

let aralik = {
  baslangic: 1,
  bitis: 5,

  [Symbol.iterator]() {
    this.current = this.baslangic;
    return this;
  },

  next() {
    if (this.current <= this.bitis) {
      return { done: false, value: this.current++ };
    } else {
      return { done: true };
    }
  }
};

for (let num of aralik) {
  alert(num); // 1, then 2, 3, 4, 5
}

Şu anda aralik[Symbol.iterator]() gerçek aralik objesini gönderir: gerekli olan next() metodunu dönderir ve o anki tekrar durumunu this.current ile hatırlar. Bazen bu da iyidir. Bunun kötü tarafı ise iki tane for..of olamamasıdır. Çünkü bu döngüler objelerin üzerinden aynı anda geçerler: tek bir tane obje olduğundan dolayı döngünün durumunu paylaşırlar bu da karışıklığa neden olur.

Karakter dizilerine sıralı erişim

Diziler ve karakter dizileri(string) en fazla kullanılan sıralı erişime sahip tiplerdir.

Karakter için for..of karakterleri üzerinden geçer:

for(let char of "test") {
  alert( char ); // t, sonra e, sonra s, sonra t
}

Vekil çiflerin yerine geçerek de çalışabilir.

let str = '𝒳😂';
for(let char of str) {
    alert(char); // 𝒳, sonra 😂
}

Sıralı erişim elemanlarını dışardan çağırma

Normalde, sıralı erişim elemanları dışardan kod çağırmaya kapatılmıştır. for..of döngüsü çalışır ve bu da tek bilinmesi gereken olaydır.

Olayı daha derinlemesine anlayabilmek için dışarıdan nasıl sıralı erişim yaratılır buna bakalım.

Karakter dizisini aynı for..of gibi döneceğiz fakat doğrudan çağrılarla. Bu kod karakter dizisi erişim elemanını alır ve bunu manuel bir şekilde yapar:

let str = "Hello";

// for (let char of str) alert(char);
// ile aynı şekilde çalışır

let iterator = str[Symbol.iterator]();

while(true) {
  let result = iterator.next();
  if (result.done) break;
  alert(result.value); //karakterlerin bir bir çıktısını verir.
}

Buna çok nadir ihtiyaç olur. Fakat bu bize for..of'tan daha fazla kontrol yetkisi verir. Örneğin bu sıralı erişim olayını bazen çalıştırıp bazen çalıştırma veya o ara bir şeyler yaptırma mümkün olmaktadır.

Döngüler ve dizi-benzerleri

İki tane resmi tanım vardır. Birbirlerine çok benzeseler de aslında çok farklıdırlar. Lütfen ikisini de iyi bir şekilde anlayın böylece karmaşıklıktan kurtulabilirsiniz.

• Iterables Symbol.iterator methodunun uygulamasını yapan objelerdir.
• Array-likes index ve length özelliklerine sahip dizi benzeri objelerdir.

Doğal olarak bu özellikler birleştirilebilir. Örneğin, karakterler hem iterable(sıralı döngü elemanı, for..of kullanmaya müsaittir) hemde dizi benzeri ( sayısal indeksleri bulunur ve length özelliğine sahiptirler.)

Fakat her iterable obje dizi benzeri olmayabilir. Diğeri de doğrudur yani her dizi benzeri, iterable olmayabilir.

Örneğin, yukarıda bulunan aralık fonksiyonu iterable’dır. Fakat dizi benzeri değildir. Çünkü indekslenmiş özellikleri veya length özelliği bulunmamaktadır.

Aşağıda dizi benzeri olan fakat iterable olmayan obje gösterilmiştir.

let diziBenzeri = { //  indekslere ve uzunluğa sahiptir => dizi-benzeri
  0: "Merhaba",
  1: "Dünya",
  length: 2
};

// Hata Symbol.iterator bulunmamaktadır.
for(let eleman of diziBenzeri) {}

Ortak noktalaraı ikisinin de dizi olmamasıdır. Bunların push veya pop gibi metodları bulunmamaktadır. Eğer dizi ile çalışmak istiyorsanız bunlar yetersiz kalırlar.

Array.from

Bunları bir araya getirip dizi yapmaya yarayan Array.from metodudur. Sonrasında dizi metodları çağrılabilir.

Örneğin:

let diziBenzeri = {
  0: "Merhaba",
  1: "Dünya",
  length: 2
};

let arr = Array.from(diziBenzeri); // (*)
alert(arr.pop()); // Dünya (metod çalışmakta)

(*) satırında bulunan Array.from objeyi alır. Objenin sıralı erişim objesi mi yoksa dizi-benzeri mi olduğunu kontrol eder ve ardından bu değerleri kopyalayarak yeni dizi yaratır.

Aynısı sıralı erişim objesi için de yapılabilir:

// Aralığın yukarıdaki örnekten alındığını varsayarsanız.
let arr = Array.from(aralik);
alert(arr); // 1,2,3,4,5 (dizinin toString metodu çalışır)

Bunun yanında Array.from metodu opsiyonel olarak “mapping” fonksiyonuna izin verir:

Array.from(obj[, mapFn, thisArg])

mapFn argümanı her elemanın diziye eklenmeden önce uygulanacağı fonksiyondur, ve thisArg bunun için thisi ayarlar.

Örneğin:

// aralik'in yukarıdan alındığı varsayılırsa

// her sayının karesinin alınması.
let arr = Array.from(aralik, num => num * num);

alert(arr); // 1,4,9,16,25

burada Array.from kullanarak karakter karakter dizisi haline getirilmiştir.

let str = '𝒳😂';

// karakterden karakterler dizisi yapma
let chars = Array.from(str);

alert(chars[0]); // 𝒳
alert(chars[1]); // 😂
alert(chars.length); // 2

str.split'e benzemeksizin, karakter dizisinin tekrar edilebilirliğine göre for..of gibi vekil çiftler ile doğru bir şekilde çalışır.

Teknik olarak burada da aynısı yapılmaktadır:

let str = '𝒳😂';

let chars = []; // Array.from içinde aynı şeyi yapmaktadır.
for(let char of str) {
  chars.push(char);
}

alert(chars);

…fakat daha kısa.

Hatta vekil-farkında slice yapılabilir.

function slice(str, start, end) {
  return Array.from(str).slice(start, end).join('');
}

let str = '𝒳😂𩷶';

alert( slice(str, 1, 3) ); // 😂𩷶

// Varolan metodlar vekil çiftleri desteklemez.
alert( str.slice(1, 3) ); // çöp

Özet

Objeler for..of ile kullanılırsa sıralı erişim objesi adını alır.

• Teknik olarak, sıralı erişim objelerinin Symbol.iterator metodunu uygulamış olması gerekir.
  • obj[Symbol.iterator]'ün sonucunda bu objeye sıralı erişim objesi denir ve for..of içerisinde tekrarlanabilir.
  • Bir sıralı erişim objesi next() metoduna kesinlikle sahip olmalıdır. Bu metod { done: Boolean, value:any} döndürmelidir. Burada done:true olur ise bu döngü bitti anlamına gelir. Diğer türlü value bir sonraki değerdir.
• Symbol.iterator metodu for..of tarafından otomatik olarak çağrılmaktadır. Elbette doğrudan da çağırılabilir.
• Var olan sıralı erişilebilir objeler, yani karakterler ve diziler de Symbol.iterator metodunu yapmışlardır.
• Karakter döngüsü vekil ikilileri anlayabilir.

İndekslenmiş özelliklere ve length özelliğine sahip objelere dizi-benzeri denir. Böyle objeler başka özellik ve metodlara da sahip olabilir. Fakat dizilerin sahip olduğu metodlardan yoksundurlar.

Eğer şartnameye bakılacak olursa – Varolan çoğu metodun iterables veya dizi-benzeri ile çalışabileceği vurgulanmıştır. Gerçek diziler daha soyut kalmaktadır bundan dolayı pek bahsedilmez.

Array.from(obj[, mapFn, thisArg]) metodu iterable veya dizi-benzeri'inden gerçek Array üretirler, sonrasında bunu herhangi bir dizi metoduyla kullanılabilir. mapFn ve thisArg gibi isteğe bağlı metodlar dizinin her bir elemanın istenilen fonksiyona uygular.